ΣΕΝΑΡΙΟ: Οι τελευταίες ημέρες της βυζαντινής αυτοκρατορίας.

---

Οι τελευταίες ημέρες της βυζαντινής αυτοκρατορίας.
 

Βαρύς ο κόσμος να τον ζήσεις όμως για λίγη περηφάνια το άξιζε.

Η ημερομηνία της 29ης Μαΐου 1453 αποτελεί ένα σημείο στροφής στην ιστορία. Για τους Έλληνες η πτώση της Κωνσταντινούπολης υπήρξε ένα σημαντικό γεγονός. Πλήγωσε την ιστορική μας μνήμη σε τέτοιο σημείο, που από τότε η ημέρα Τρίτη θεωρείται αποφράς.  Μαζί με τον Παλαιολόγο θάφτηκε και η Ελλάδα κάτω από τη. Το ότι ο Ελληνισμός δε χάθηκε ολοσχερώς, αποτελεί έναν φόρο τιμής προς την αστείρευτη ζωτικότητα και το θάρρος του ελληνικού φρονήματος. Σε όλη αυτή την ιστορία, ο ελληνικός λαός είναι ο τραγικός ήρωας (Ράνσιμαν, 1972). Η άλωση της Πόλης εγγυήθηκε στους Τούρκους τη μονιμότητα της ευρωπαϊκής τους αυτοκρατορίας. Σήμερα εξακολουθούν να κατέχουν τη Θράκη, διατηρώντας το προγεφύρωμά τους στην Ευρώπη.

Κοινό θέμα όλων των δραστηριοτήτων του εκπαιδευτικού σεναρίου είναι η μελέτη των γεγονότων της άλωσης του 1453 μέσα από διαφορετικές πηγές. Κεντρικός άξονας είναι η αναζήτηση, επιλογή, ταξινόμηση, ανάλυση κειμενικού και οπτικού υλικού με στόχους να αναγνωριστούν και να προσδιοριστούν οι εσωτερικοί και εξωτερικοί παράγοντες που οδήγησαν το Βυζάντιο στην παρακμή και την πτώση.

 Η χρήση των πηγών επιτρέπει στο μαθητή να συμμετέχει ενεργητικά στην κατάκτηση της γνώσης. Η προσπάθειά μας εντοπίζεται στο να οδηγήσουμε το μαθητή στην ανακάλυψη της ιστορικής γνώσης. Το ηλεκτρονικό περιβάλλον μας υποστηρίζει στη διαμόρφωση μονοπατιών επίσκεψης του παρελθόντος μέσα από την επιλογή πηγών και τη δημιουργία δεσμών μεταξύ τους.

---

Παιδαγωγική προσέγγιση

Το εκπαιδευτικό σενάριο  δεν προσεγγίζει την ιστορική γνώση ως συσσώρευση ιστορικών στοιχείων, αλλά, προσπαθεί σύμφωνα με τις σύγχρονες αντιλήψεις της ιστορικής εκπαίδευσης, να συνδέσει την ιστορική γνώση με την ιστορική μέθοδο.

Οι δραστηριότητες του εκπαιδευτικού σεναρίου ακολουθούν τα εξής στάδια της ιστορικής διαδικασίας:

1.Τη διατύπωση ιστορικών ερωτήσεων βάσει της προϋπάρχουσας κοινωνικής ιστορικής γνώσης.

2. Τη συλλογή καταλοίπων και τη χρήση τους ως πηγών.

3. Τη διατύπωση ερωτήσεων ως προς τις πηγές και την ερμηνεία τους ως μαρτυριών εντός του ιστορικού πλαισίου.

4. Τη διαμόρφωση ιστορικών υποθέσεων και συμπερασμάτων με πρόθεση την αναδόμηση του παρελθόντος ως «ιστορικού» παρελθόντος.

5.Τον εμπλουτισμό της κοινωνικής ιστορικής γνώσης, ο οποίος επανατροφοδοτεί την ιστορική σκέψη οδηγώντας ξανά στο πρώτο στάδιο, με τη διατύπωση νέων ερωτημάτων.

 Οι ασκήσεις – δραστηριότητες του εκπαιδευτικού σεναρίου  ενισχύουν τους/τις μαθητές/τριες να  εξοικειωθούν:  

Α. Με τη δόμηση κύριων ιστορικών εννοιών:

·   Εξαγωγή αιτίων

·   Εξαγωγή κινήτρων

·   Χρήση τεκμηρίων για την εξαγωγή γνώσης του παρελθόντος

·   Ενίσχυση του χρονικού και γεωγραφικού προσανατολισμού

 Β. Με τα κύρια στοιχεία δόμησης της ιστορικής σκέψης:

·   Χρήση ειδικού λεξιλογίου που απαιτεί η ιστορική σκέψη

·   Ιστορικός προβληματισμός και διατύπωση ιστορικών ερωτημάτων

·   Εξακρίβωση της εγκυρότητας της ιστορικής σκέψης

·   Διερεύνηση της χρήσης της ιστορικής γνώσης

·   Κατανόηση της θέσης και των προθέσεων του ιστορικά «άλλου».

 Επίσης οι ασκήσεις – δραστηριότητες προσπαθούν να καλύψουν τις κύριες αδυναμίες του συμβατικού τρόπου διδασκαλίας στη σχολική τάξη. Ειδικότερα ενισχύουν:

·   Την πολλαπλή αναπαράσταση σύνθετων ιδεών.

·   Την άντληση και κατάταξη της ιστορικής πληροφορίας.

·   Την παρουσίαση και την επεξεργασία της ιστορικής πληροφορίας.

·   Διανομή της γνώσης και αυθεντικότητα.

·   Ευρύτητα θεμάτων μέσω της αξιοποίησης πηγών.

·   Συγχρονική ή διαχρονική προσέγγιση ιστορικών γεγονότων και φαινομένων.

---

Διδακτικοί στόχοι

Το σενάριο υπηρετεί την ακόλουθη στοχοθεσία:

 Α. Ως προς το γνωστικό αντικείμενο της Ιστορίας επιδιώκεται οι μαθητές:

·  Να γνωρίσουν το γεγονότα που προηγούνται της άλωσης και να προσδιορίσουν τους εσωτερικούς και εξωτερικούς παράγοντες που οδήγησαν το Βυζάντιο στην παρακμή και την πτώση αξιολογώντας τη σημασία τους.

·  Να ταξινομήσουν και στη συνέχεια να συνθέσουν ιστορικό υλικό με στόχο να εκθέσουν

Ι) Τα αίτια της πτώσης της πόλης

ΙΙ) το ρόλο των πρωταγωνιστών της σύγκρουσης

Β. Ως προς τη μαθησιακή διαδικασία επιδιώκεται γενικά οι μαθητές να εφαρμόσουν το σχήμα: γνώση, κατανόηση, εφαρμογή, ανάλυση, σύνθεση, αξιολόγηση.

Ειδικότερα:

· Να ενισχύσουν τη γνωστική τους ικανότητα σε θέματα ιστορικού περιεχομένου.

· Να κατανοήσουν, να ερμηνεύσουν και να προεκτείνουν ιστορικό περιεχόμενο.

· Να εφαρμόσουν υποθέσεις και να τις ελέγξουν μέσα από τα ερωτήματα που θα διατυπώσουν και τα συμπεράσματα που θα εξαγάγουν.

· Να αναλύσουν στοιχεία και σχέσεις.

· Να συνθέσουν σχέδια δράσης και να επικοινωνήσουν.

· Να αξιολογήσουν και να κρίνουν τις ιστορικές πληροφορίες με εσωτερικές μαρτυρίες και εξωτερικά κριτήρια.

---

Οργάνωση της τάξης -  ροή της δραστηριότητας

Το μάθημα ξεκινά με καταιγισμό ιδεών σχετικά με την άλωση του 1453. Ο καθηγητής  αναφέρει ότι υπάρχουν μελετητές που αποδίδουν την άλωση στην αδιαφορία των δυτικοευρωπαϊκών κρατών, κάποιοι άλλοι τονίζουν τυχαία περιστατικά όπως τον τραυματισμό του Ιουστινιάνη. Υπάρχουν όμως και κάποιοι που θεωρούν ότι η διάλυση ήταν αναπόφευκτη και ότι η Κωνσταντινούπολη ήταν καταδικασμένη, με την πτώση της αυτοκρατορίας να έχει καταστεί ζήτημα χρόνου. Το θέμα που θα εξεταστεί είναι το ιστορικό γεγονός της πτώσης και η σημασία του για τον ελληνισμό.

Οι μαθητές θα εργαστούν σε προεπιλεγμένες ομάδες των τριών ατόμων ανά μονάδα υπολογιστή. Σε κάθε μέλος δίνεται ένας ρόλος είτε του χειριστή, είτε του συντονιστή, είτε του γραμματέα. Ο συντονιστής μπορεί να επικοινωνεί με άλλες ομάδες για τυχόν επίλυση αποριών. Οι απαντήσεις των μαθητών διαμορφώνονται από κοινού στην ομάδα και παραδίνονται στο τέλος του δίωρου.

Οι μαθητές εισέρχονται στο εργαστήριο Πληροφορικής και παίρνουν τη θέση τους μπροστά στους υπολογιστές. Ο καθηγητής διανέμει στις  ομάδες τα φύλλα εργασίας,  τα οποία είναι διαφορετικά για κάθε ομάδα, και στα οποία περιέχονται οι δραστηριότητες τις οποίες καλούνται να επεξεργαστούν οι μαθητές.

Το μάθημα ολοκληρώνεται σε δύο δίωρα. Στο πρώτο δίωρο οι μαθητές ασχολούνται με τη συλλογή και επεξεργασία του υλικού καθώς και με την συμπλήρωση του φύλλου εργασίας. Η γνωστική αξιολόγηση των φύλλων εργασίας θα γίνει από τον καθηγητή μετά το πέρας του πρώτου δίωρου. Τα αποτελέσματα αυτής της προσπάθειας θα συζητηθούν στην τάξη κατά το επόμενο δίωρο όπου γίνεται η παρουσίαση των εργασιών των ομάδων στην ολομέλεια.

Ρόλος του καθηγητή

· Ο ρόλος του καθηγητή δεν είναι παρεμβατικός αλλά συμβουλευτικός ώστε να διευκολύνει τη ροή του λόγου και να εγγυάται την επικοινωνία μεταξύ των μαθητών. Δεν είναι απαραίτητο να παρεμβαίνει άμεσα όταν παρουσιάζονται δυσκολίες αλλά δίνει το χρόνο και τη δυνατότητα στους μαθητές να βρίσκουν τη λύση μόνοι τους. Όταν βοηθά το μαθητή να ξεπεράσει ένα μαθησιακό εμπόδιο, τον μαθαίνει πώς να μαθαίνει, μέσα από την τεχνική της αποκαλυπτικής ή ευρηματικής διαδικασίας της μάθησης. Ο εκπαιδευτικός με αυτόν τον τρόπο γίνεται διαμεσολαβητής ανάμεσα στη γνώση και το μαθητή. Ο εκπαιδευτικός μέσα στις πολύπλοκες αυτές διαδικασίες που εμπλέκεται, διευθετεί τις καταστάσεις μάθησης για να βοηθήσει να σκέφτεται και να μαθαίνει ο μαθητής.

· Ο διδάσκων ξεχωρίζει περιπτώσεις ανεπαρκούς συνεισφοράς ή αλληλεπίδρασης, εξάγει σωστά συμπεράσματα για κάθε μέλος της ομάδας, παρεμβαίνει αποτελεσματικά, παρακολουθεί και παρέχει την καλύτερη δυνατή υποστήριξη και καθοδήγηση, όποτε κάποιος τη χρειάζεται.

Στόχοι του Τρέχοντος Προγράμματος Σπουδών, που θίγονται/ πραγματεύονται από το σενάριο

Οι μαθητές:

·         εντοπίζουν τις ομοιότητες και τις διαφορές αφενός ανάμεσα στο περιεχόμενο και αφετέρου ανάμεσα στην οπτική δύο ή περισσότερων "πηγών" [σύγκριση, αναγνώριση οπτικής γωνίας].

·         εξοικειώνονται με την παρατήρηση εικόνων, αξιοποιούν τα εικονιστικά στοιχεία ώστε να διατυπώνουν προσωπικά συμπεράσματα για τα ζητούμενα [άντληση ιστορικών δεδομένων από εικαστική πηγή, έλεγχος αξιοπιστίας, λεκτική απόδοση εικαστικών ιστορικών μαρτυριών].

·         αναγνωρίζουν το είδος της "πηγής" και  εντάσσουν την πληροφορία της "πηγής" στα γενικότερα ιστορικά της συμφραζόμενα.

·         διατυπώνουν σε δικό τους αυτόνομο λόγο την πληροφορία που τους δίνει η "πηγή".

·         διακρίνουν στις ιστορικές μαρτυρίες αίτια και απόψεις

·         διατυπώνουν λογικές υποθέσεις με βάση τις ιστορικές τους γνώσεις σχετικά με τα κίνητρα των ανθρώπων της εποχής [εύλογη εικασία, συναγωγή συμπεράσματος].

·         προσεγγίζουν ιστορικές έννοιες όπως τη μεταβολή και την αιτιότητα

·         καλλιεργούν την αναλυτική και συνθετική τους ικανότητα

Προαπαιτούμενα

Εργαστήριο πληροφορικής, πρόσβαση στο διαδίκτυο.

Χρονισμός εφαρμογής της δραστηριότητας και εναρμονισμός της με το ωρολόγιο πρόγραμμα 

- Εκτιμώμενη διάρκεια: 4 ώρες

- Συνεργασία με διδακτικές ώρες μαθημάτων: Οι δραστηριότητες εξυπηρετούν και τους διδακτικούς στόχους της Νεοελληνικής Γραμματείας  συγκεκριμένα την ενότητα του ημερολογίου μαθήματος Έκφραση-Έκθεση καθώς και την ανάλυση των Κειμένων ΝΕ λογοτεχνίας.

Προετοιμασία

Εκκίνηση υπολογιστών του εργαστηρίου – έλεγχος καλής λειτουργίας σύνδεσης με το διαδίκτυο - εκτύπωση φύλλων εργασίας - οργάνωση ομάδων των τριών.

Απαιτούμενα εργαλεία/λογισμικό ή άλλο υλικό

Επεξεργαστής κειμένου – επεξεργαστής εικόνας (προτείνεται η εφαρμογή freeware irfanview, λογισμικό παρουσιάσεων.

Δραστηριότητες

Από το  http://www.netschoolbook.gr της Τερέζας Γιακουμάτου